واکاوی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و توسعه کژکارکردی‌های آموزشی عالی در ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی دانشگاه خوارزمی

2 استاد گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی

3 دانشیار گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی

چکیده

بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده، آموزش عالی ایران در انجام مؤثر کارکردهای خود ناموفق بوده و دچارکژکارکردی‌هایی شده است. این کژکارکردی‌ها تحت تأثیر عوامل متعددی شکل می‌گیرد. پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری کژکارکردی‌های آموزش عالی و در چارچوب رویکرد کیفی و تحلیل محتوا صورت گرفته است. جامعه پژوهش شامل کلیه اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های دولتی می‌باشد، نمونه‌گیری در این پژوهش بر اساس منطق نمونه‌گیری در روش‌های کیفی به‌صورت هدف‌مند و با استفاده از روش نمونه‌گیری ملاک‌محور و شبکه‌ای انجام شده است. تعداد اطلاع‌رسان‌های پژوهش بر مبنای اصل اشباع در تحقیقات کیفی شامل 28 نفر می‌باشد و از دانشگاه‌های خوارزمی، شهید بهشتی، تهران، تربیت مدرس و صنعتی شریف، تبریز، مشهد و مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی انتخاب شده‌اند. اطلاعات مورد نیاز برای تحقیق با استفاده از مصاحبه‌ آزاد جمع‌آوری شده‌اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌دست آمده از مصاحبه‌ها در چند مرحله و با استفاده از راهبرد تحلیل مضمونی صورت گرفت. برای حصول اطمینان از اعتبار نتایج از ممیزی همگنان و بازبینی اعضا استفاده شده است. نتایج به‌دست آمده از پژوهش نشان داد که عوامل مؤثر بر شکل‌گیری کژکارکردی‌های آموزش عالی را می‌توان در 10 مقوله اصلی و 36 زیرمقوله طبقه‌بندی نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of the Effective Factors in Formation and Development of Malfunctioning in Iran’s Higher Education

نویسندگان [English]

  • Alireza Motalebifar 1
  • Hamidreza Arasteh 2
  • Abdolrahim Navehebrahim 2
  • Bijan Abdollahi 3
1 PhD student in Educational Management at Kharazmi University
2 Professor, Department of Educational Management, Faculty of Management, Kharazmi University
3 Associate Professor, Department of Educational Management, Faculty of Management, Kharazmi University
چکیده [English]

Previous studies have claimed that Iran’s higher education sector has failed to fulfill its intended functions effectively leading to a malfunctioning. The present study, therefore, makes an attempt to investigate the factors and dimensions of this malfunctioning in education through a qualitative content analysis. The research population is composed of all the professors and post graduate students in Iran’s state universities. Sampling, similar to most sampling types in qualitative studies, is a purposive one. It was done through a criterion and network sampling strategies. The number of informants, based on the principle of saturation in qualitative studies, is 28 who come from diverse universities and institutes including Kharazmi University, ShaheedBeheshti University, Tehran University, Tarbiyat-e Modarres University, Shareef Technical University, Tabriz University, Mashhad University and The Institute of Research and Planning for Higher Education. Unstructured interviews were employed to gather the data, which subsequently were analyzed in several stages using the thematic analysis method. The validity of the analyses was ensured by peer audit and peer debriefing. Results indicated that the instances of higher education malfunctioning can be categorized into 10 major groups which include 36 sub-categories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • scientific norms
  • academic functioning and malfunctioning
  • academic culture
  • higher education
آراسته، حمیدرضا (1386). ویژگی‌ها و فعالیت‌های رئیسیان دانشگاه‌ها در ایران: مسائل و راه‌حل‌ها. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 45، صفحه 32-57.
آراسته، حمیدرضا (1382). مدیریت در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم تحقیقات و فناوری: چالش‌ها و کاستی‌ها. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 21 و 22، صفحه 42-60.
آراسته، حمیدرضا، معماری، سعیده (1390). بررسی عوامل بنیادی مدیریت دانش در محیط‌های دانشگاهی: مطالعه‌ای موردی. فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، دوره 3، شماره 2-3.
اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ، میترا، یمنی دوزجی، محمد، حاجی حسینی، حجت اله، ﻛﻴﺎﻣﻨﺶ، علیرضا (1390). وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﻜﺪه‌ﻫﺎی ﻓﻨﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه‌های دوﻟﺘﻲ ﺗﻬﺮان ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺎم ﻣﻠﻲ ﻧﻮآوری. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 59، صفحه 27-46.
افشار، لیلا، نعمتی، علی (1389). حریم خصوصی در پژوهش‌های معطوف به انسان بر مبنای آموزه‌های اسلامی. فصلنامه راهبرد فرهنگ، سال 2، شماره 8 و 9، صفحه 60-74.
ایمانی، صدف، یعقوبی، ابوالقاسم، یوسف‌زاده، محمدرضا، ویسی، سعید، محققی، حسین (1394). رابطه برنامه درسی پنهان با تحلیل رفتگی آموزشی دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا همدان. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، سال 12، دوره 2، شماره 18، صفحه 29 الی 41.
باقری نژاد، جعفر (1387). داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان در ﻓﺮایند گذر در عصر دانش و ﻧﻮآوری. مجله صنعت و دانشگاه، سال 1، شماره 1، صفحه 1-12.
بزرگ، حمیده، خاکباز، عظیمه سادات (1392). استاد راهنمای پنهان: برنامه درسی برآمده از تعامل استاد راهنما و دانشجو در پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، سال 10، دوره 2، شماره 9، صفحه 38-50.
بریمانی، ابوالقاسم، محمد، صالحی، صادقی، محمدرضا (1390). بررسی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت آموزش عالی در دوره تحصیلات تکمیلی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی. فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، سال 2، شماره 4، صفحه52-70.
برهانی، فریبا، الحانی، فاطمه، محمدی، عیسی، عباس‌زاده، عباس (1389). درک دانشجویان پرستاری از موانع کسب اخلاق حرفه‌ای: یک تحقیق کیفی. گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، دوره 8، شماره 1، صفحه 67-80.
توکل، محمد (1378). وضعیت آموزش عالی در ایران: واقعیت‌ها و چالش‌ها. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 18، صفحه 1-26.
توفیقی داریانی، جعفر (1388). ﺿﺮورت ارﺗﻘﺎی ﻛﻴﻔﻴﺖ در آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ اﻳﺮان. ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺻﻨﻌﺖ و داﻧﺸﮕﺎه، ﺳﺎل 2، شماره 5 و 6، صفحه 5-12.
ثابتی، مریم، همایون سپهر، محمد، احمدی، فخرالدین (1393). نقش آموزش عالی در توسعه ملی، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. سال 6، شماره 4، صفحه 60-69.
خالقی، نرگس (1387). اخلاق پژوهش در حوزه علوم اجتماعی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال 3، شماره‌های 1 و 2، صفحه 83 تا 93.
رباطی، فاطمه‌السادات، محمد باقری، محمد، حسنی، فاطمه (1394). واکاوی برنامه درسی پنهان در دوره پژوهشی مقطع دکتری. مجله مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی، دوره 12، شماره 1، صفحه 64-75.   
ربانی خوراسگانی، علی، قاسمی، وحید، ریانی، رسول، ادیبی سده، مهدی، افقی، نادر (1390). تحلیل جامعه شناختی شیوه‌های تولید علم؛ تأملی در رویکردهای نوین. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره 4، شماره 4، صفحه 158-117.
رضائیان، محسن (1388). اخلاق انتشار. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دوره 8، شماره 4، ص 251 تا 252.
زمان‌زاده، وحید، جاسمی، مدینه، منصوری، آمنه، فرزانه، فرخنده، حسینی، فهیمه سادات (1393). کیفیت آموزش مقطع دکتری پرستاری از دیدگاه دانشجویان. نشریه پرستاری ایران، دوره 27، شماره 89، صفحه، 80-89. 
دانایی‌فر، حسن (1388). ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧﺶ در ﺣﻮزة ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ: رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮای ارﺗﻘﺎی ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻠﻲ ﻋﻠﻢ اﻳﺮان. فصلنامه سیاست علم و فناوری، سال 2، شماره 1، صفحه 1-16.
ذاﻛﺮ صالحی، ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ (1383). درآﻣﺪی ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ. تهران: انتشارات کویر.
ذکایی، محمد سعید، اسماعیلی، محمد جواد (1390). جوانان و بیگانگی تحصیلی و دانشگاهی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 4(4)، صفحه 55-90.
سریع‌القلم، محمود (1375). توسعه، جهان سوم و نظام بین‌المللی. تهران:  انتشارات بی نا.
سلیمانی، نادر، حسنی، سمانه (1389). بررسی عوامل مؤثر بر بحران رفتار دانشجویی و ارائه راهکار برای کاهش آن. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 55، صفحه 1-17.
شریعتمداری، مهدی (1390). آسیب‌شناسی موانع اجرای پژوهش در میان اعضای هیئت علمی و ارائه راهکارهای کاربردی. فصلنامه مطالعات مدیریت آموزشی، سال 3، شماره 1، صفحه 46-59.
فاضلی، نعمت‌الله (1387). فرهنگ و دانشگاه. تهران: نشر ثالث.
فراستخواه، مقصود (1389). دانشگاه و آموزش عالی. تهران: ‌نشر نی.
فراستخواه، مقصود (1385). اخلاق علمی رمز ارتقای آموزش عالی جایگاه و سازو کارهای «اخلاقیات حرفه‌ای علمی» در تضمین کیفیت آموزش عالی ایران. فصلنامه اخلاق در علم و فناوری، شماره 1، صفحه 13-26.
ﻓﯿﻮﺿﺎت، اﺑﺮاﻫﯿم، تسلیمی تهرانی (1386). ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‌ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ راﺑﻄﻪ داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ در اﯾﺮان امروز. پژوهش نامه علوم انسانی، شماره، 53، صفحه 268-280.
ﻓﻜﻮﻫﻲ، ﻧﺎﺻﺮ (1382). ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﺑﺎن، ﺿﻤﻴﻤﺔ درآﻣﺪی ﺑﺮ اﻧﺴﺎن‌ﺷﻨﺎﺳﻲ.  ﺗﻬﺮان: نشر نی.
قارون، معصومه (1375). بررسی راه‌های تأمین مالی دانشگاه‌ها. تهران: موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی.
قاضی طباطبایی، محمود و ودادهیر، ابوعلی (1379). سوگیری هنجاری و اخلاقی در پژوهش‌های دانشگاهی. فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره180 و 181. ص 187-226.
صفا، لیلا، ایروانی، هوشنگ، شعبان علی، حسین (1387). تحلیل دیدگاه دانشجویان نسبت به مولفه‌های مؤثر بر بینش کیفیت آموزش کشاورزی. مجله کشاورزی، سال 10، شماره 2، صفحه 83-90.
صفایی موحد، سعید (1390)، تبیین تفاوت هنجارهای پنهان (برنامه درسی پنهان) در انتخاب استاد راهنما در دانشکده‌های علوم ریاضی و علوم تربیتی. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه خوارزمی.
کرامتی، محمدرضا (1387). بررسی رابطه بین رضایت اعضاء هیأت علمی از سیستم پژوهشی دانشگاه با انگیزه پژوهشی آنان، دوفصلنامه مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی، دوره 1، شماره 2،صفحه 35-44.
گل پرور، محسن (1389). بررسی نقش اخلاق تحصیلی، عدالت و بی‌عدالتی آموزشی بر رفتارهای مدنی تحصیلی دانشجویان. فصلنامه اندیشههای تازه در علوم تربیتی، سال 5، شماره 4، صفحه 25 تا 42.
مبشر، مینا، موسوی، فاطمه، نخعی، نوذر، شیبانی، وحید (1385). بررسی رعایت اصول اخلاقی در پژوهش بر حیوانات آزمایشگاهی به روش کیفی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، ویژه نامه اخلاق در پزشکی، پیوست شماره 1، صفحه 49 تا 61.
مدهوشی، مهرداد، نیازی، عیسی (1389). ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ اﻳﺮان در ﺟﻬﺎن. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ اﻧﺠﻤﻦ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ اﻳﺮان. ﺳﺎل 2، ﺷﻤﺎره 4، صفحه 113-148.
مطلبی فرد، علیرضا، آراسته، حمیدرضا، محبت، هدیه، دستا، مهدی (1391). اخلاق پژوهش در آموزش عالی: ویژگی‌های فردی و مسئولیت‌های حرفه ای پژوهشگران. مجله دانش‌شناسی، سال 5، شماره، 19.صفحه 17-32.
مطلبی فرد، علیرضا، عبدالهی، بیژن، محبت، هدیه (1393). چارچوب و معیارهای اخلاقی تدوین پایان‌نامه‌های دانشجویی در دانشگاه‌های دولتی: یک مطالعه کیفی. دوفصلنامه مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی، دوره 7، شماره 12، صفحه 43-57.
مظفری، فاروق امین، یوسفی اقدم، رحیم (1390)، فرهنگ رشته‌ای و تاکتیک‌های جامعه‌پذیری دانشجویان دکتری. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 62، صفحه 47-63.
مهرام، بهروز، ساکتی، پرویز و لطف آبادی، حسین (1384). بررسی تحولات نگرشی و هویتی در دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد. فصلنامه مطالعات تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره21، ص80-90.
مهرام، بهروز، ساکتی، پرویز، مسعودی، اکبر، مهرمحمدی، محمود (1386). نقش مولفه‌های برنامه درسی پنهان در هویت علمی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه فردوسی مشهد). فصلنامه مطالعات برنامه درسی، شماره 3، صفحه 29-3.
منصوریان، یزدان (1388)، آشنایی با مبانی پژوهش‌های کیفی، زیر چاپ.
نیکخواه، محمد، شریف، مصطفی، نصر، احمد رضا، طالبی، هوشنگ (1390). امکان سنجی کاربرد شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی در حوزه ارزشیابی برنامه درسی دوره تحصیلات تکمیلی، بر مبنای الگوی سیپ. دوفصلنامه مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی، دوره 4، شماره 7، صفحه 100-132.
 
Ahola, Sakari(2000). Hidden Curriculum in Higher Education: something to fear for or comply to? Paper presented at the Innovations in Higher Education 2000 Conference.
Ayres, L., (2008), thematic coding and analysis. The SAGE Publication LTD, Londan, UK.
Bourdieu, P., (1988), Homo Academicus. Cambridge: plity press.
Creswell, John, w., (2007). Qualitative inquiry and research design, sage publication INC. London, UK
Evans, C., Stevenson, F., (2009). The learning experiences of international doctoral students with particular reference to nursing students: A literature review. In Int. J. Nurs. Stud.
Elena, S., (2011). Reflective capability- a specific goal of a teacher’s professional ethics course. Procedia Social and Behavioral Sciences, Vol 11, PP145-149.
Fischer, S., Oget, D., Cavallucci, D., (2016).The evaluation of creativity from the perspective of subject matter and training in higher education: Issues, constraints and limitations. Thinking Skills and Creativity, Vol 19, Pages 123–135.
Marina, N., Kicherova, Galina Z. Efimova, Tamara V. Khvesko (2015). Early Professional Socialization of University Students in Russia. Social and Behavioral Sciences, Vol 200, PP 442–448.
Formaa, P., Matyjas, D., (2015). Digitalization of Upbringing and Education in Relation to Shifted Socialization of Polish Students. Social and Behavioral Sciences, Vol 176, Pages 985–991.
Fatkullinaa, F., Morozkinaa, E., Suleimanovab, A., (2015). Modern Higher Education: Problems and Perspectives. Social and Behavioral Sciences, Vol 214, PP  571 – 577.
Lempp, H., Seale, C., (2004). The hidden curriculum in undergraduate medical education: qualitative study of medical students, perceptions of teaching. BMJ, Vol. 329, October 2004.
Ongiti, O, K., (2012). Professional Socialization of Graduate Students: A give-and-take process, Business Management Dynamics, Vol.1, No.10, pp.33-40.
Margolis, Eric and et al. (2001). Hiding and Outing the Curriculum. In The Hidden Curriculum in Higher Education. London: Rutledge.
Mormolejo, F., (2006). Fostering the Development and Implementation of Principles for Managing the Ethical in Higher Education Institutions: An International Comparative Perspective. General Conference, Paris, France.
Pavel, A. P., (2012), “The Importance of Quality in Higher Education in an Increasingly Knowledge-Driven Society”. International Journal of Academic Research in Accounting, Finance and Management Sciences, Volume 2, Special Issue 1, pp120-127.
Sahlam, S., (2014). Enhancement of Culture in Education: Research on Indonesian High School. Social and Behavioral Sciences, Vol 143, pp117 – 121.
Samuel, R. E., & Kohun, F. G., (2010). Managing perceived coping behavior while mentoring doctoral students. International Journal of Doctoral Studies, 5, 29-37. Retrieved from http://ijds.org/Volume5/IJDSv5p029-037Samue291.pdf 
Susan K. Gardner (2010). Faculty Perspectives on Doctoral Student Socialization in Five Disciplines, International Journal of Doctoral Studies, VOL 5.
Strouss, A., Corbin, J., (1998). Basics of qualitative research: techniques and procedures for developing grounded theory. Sage publication, Inc, London, UK.
Weidman. J., (2011). Socialization of student in Higher Education: Organizational Perspective, The SAGE Handbook for Research in Education. SAGE Publication.